#006 Szałowe Płaty Czołowe

Ludzki mózg to coś absolutnie niezwykłego. Ale gdyby chcieć wskazać na obszar najwybitniejszy z wybitnych, to będą właśnie one: płaty czołowe i ich szczególnie wysunięta do przodu część, płaty przedczołowe.

To w nich dzieje się cała magia. To od nich zależy ludzki geniusz i wzbijanie się na wyżyny cywilizacyjnych osiągnięć. Płaty przedczołowe trzeba znać, doceniać i dopieszczać. Jak i dlaczego – o tym w szóstym odcinku podcastu.

Kora mózgowa na bogato

Na początek spróbujmy się trochę osadzić, co gdzie i jak. Pamiętasz jeszcze czwarty odcinek Podcastu o Mózgu pt. Trzy w Jednym? Opisałam w nim umowny podział na trzy części naszego centrum dowodzenia. Najstarsza część to mózg gadzi: móżdżek i pień mózgu. Młodsza, czyli mózg ssaczy, to układ limbiczny. Z kolei najmłodsza ewolucyjnie i najbardziej rozwinięta to kora mózgowa, zwana też korą nową, która leży jak wielki pofałdowany beret na tych starszych częściach.

Kora mózgowa dzieli się na dwie połowy: prawą i lewą. A każda z tych połówek składa się z czterech płatów. Dziś skupimy się na płatach czołowych. A nawet jeszcze mniej, bo na płatach przedczołowych, czyli przedniej części płatów czołowych.

No i jeśli cię już zgubiłam, to nie ma sprawy. Zróbmy inaczej. Połóż sobie dłoń na czole. Tak jakbyś chciał/a sprawdzić sobie temperaturę. Brawo. To właśnie tu. Pod skórą masz kość, potem opony mózgowe, aż wreszcie płaty czołowe kory mózgowej. Tadam. Tu dzieje się największa magia.

Płaty czołowe. Najwspanialszy wynalazek

Rozbudowana kora przedczołowa u Homo sapiens to największy wynalazek Matki Natury. To dzięki niej jesteśmy ludźmi. To kora przedczołowa nadaje naszej egzystencji praktycznie boski wymiar. Duże słowa, jak na podcast popularno-naukowy, co? Ale nie cofam.

Płaty czołowe są tym, co odróżnia nas od zwierząt. To właśnie ten obszar wyewoluował najpóźniej i to on sprawia, że potrafimy robić niezwykłe rzeczy. Po pierwsze i co najważniejsze płaty przedczołowe pozwalają nam nie być jak zwierzęta. I to wydaje się być klucz do sukcesu. Powstrzymywanie tego, co instynktowne, impulsywne i pierwotne to warunek nie wystarczający, ale konieczny, żeby człowiek mógł robić swoje ludzkie czary.

Popędy na smyczy

Nie chcę tu obrażać innych gatunków. Ale fakt jest taki, że trochę nas różni. Na przykład, nie siusiamy na widoku. I możesz się śmiać, ale to jest całkiem poważna sprawa. To właśnie płaty czołowe sprawiają, że kontrolujemy fizjologię i dostosowujemy nasze wewnętrzne impulsy do norm społecznych. Uczenie się, jak korzystać z nocniczka to prawdopodobnie pierwszy największy sukces, jaki zaliczają płaty czołowe. Badania na mózgu potwierdzają, że właśnie przy tej nauce dochodzi do skokowego rozwoju płatów czołowych u maluchów. A to dopiero początek.

Żeby płaty przedczołowe w pełni się wykształciły musi upłynąć jeszcze wiele wiele wody.  W przeciwieństwie do reszty mózgu kora przedczołowa osiąga dojrzałość dopiero w połowie trzeciej dekady życia. U kobiet szybciej, a u mężczyzn trochę później. Nie wystarczy matura, nie wystarczy mieć 21 lat. Dopiero pod koniec studiów twój mózg może dostać świadectwo dojrzałości. Nie bez przyczyny najbardziej szalone rzeczy robią młodzi ludzie. I siusianie na widoku innych osób to prawdopodobnie najmniejszy z problemów.

Niedojrzałe płaty czołowe

Niedojrzała kora przedczołowa sprawia, że impulsy rządzą nastolatkami i młodymi dorosłymi. Nie zawsze, nie u wszystkich i nie w równym stopniu. Ale statystyki są pod tym względem jednoznaczne. Zachowania ryzykowne, życie chwilą, rzucanie się na głęboką wodę, brak planowania, kiepska ewaluacja wydarzeń, słaba ocena zagrożeń – to wszystko jest domeną młodości.

Żeby nie było, to nie zawsze jest zła okoliczność. Młodzi ludzie, dzięki tym swoim niedojrzałym płatom czołowym, są często w stanie dokonać rzeczy niemożliwych. Bo po prostu nie przejmują się ograniczeniami. Głównie dlatego, że ich nie widzą i nie rozumieją. Niestety w wielu sytuacjach niedojrzałe płaty czołowe potrafią narobić kłopotu. Stąd niechciane ciąże, przerwane studia, wypadki samochodowe itd.

Maksimum możliwości

Pierwsze, co robi kora przedczołowa, to generowanie mentalnych reprezentacji przy braku stymulacji zmysłowej. Brzmi groźnie, ale to tylko naukowa nazwa na to, co my nazywamy myśleniem. Coś sobie wyobrażasz, przypominasz, czyli wyświetlasz na metaforycznym ekranie w głowie. To właśnie są te mentalne reprezentacje. Np. mówię jabłko, w twojej głowie pojawia się jabłko. Mówię „dźwięk trąbki”, a w głowie zaczyna ci się odtwarzać hejnał Mariacki. Tak właśnie działają płaty przedczołowe.

Na wyższym poziomie, jesteśmy w stanie wyobrażać sobie, czyli myśleć, nie tylko o przedmiotach, ale też o rzeczach abstrakcyjnych. Razem to już pozwala na używanie języka. Pomyślane słowa to oczywiście mentalne reprezentacje bez stymulacji zmysłowej. Ale nawet słowa usłyszane wymagają myślenia abstrakcyjnego. Bo słowa to nic innego jak symboliczne reprezentacje rzeczywistych obiektów. Grubo, nie? Dlatego język to nie byle co. Jedno z największych osiągnięć ludzkości.

Myślenie abstrakcyjne

Idźmy dalej. Mamy już mentalne reprezentacje i wyższy ich poziom, czyli myślnie abstrakcyjne. A płaty czołowe robią dużo więcej. Integrują informacje, aby podejmować złożone decyzje. Jaki kupić samochód? Co studiować? Co zrobić z niepotrzebnym rowerem? Jak zaplanować kolejny dzień? Do tego jest potrzebne rozumienie najróżniejszych abstrakcyjnych pojęć. Wśród nich szczególne znaczenie odgrywa czas. Płaty czołowe robią co mogą, aby umieszczać na osi czasu wszystko, co się dzieje w twoim życiu. To co jest, co było i co potencjalnie może się stać. I biorąc to pod uwagę, podejmować decyzje.

Kontrola podstawą zaufania

Kolejna niezwykła zdolność płatów czołowych to już wspomniana kontrola. Kora przedczołowa próbuje być dyrygentem wszystkich spraw, które dzieją się w twoim mózgu. Nadaje im hierarchię ważności, kieruje twoją uwagą. Przy tym także kontroluje emocje i impulsy, o czym mówiłam już przy okazji młodzieńczych wybryków.

Ta umiejętność regulacji i kontroli jest niezwykle ważna dla człowieka, który próbuje żyć z innymi. Czyli praktycznie dla wszystkich ludzi na świecie. Dostosowywanie zachowania do norm społecznych to nie kurtuazja, ale konieczność. Gdybyśmy wszyscy bezrefleksyjnie ulegali swoim żądzom i chwilowym zachciankom, pozabijalibyśmy się. Na szczęście jest kora czołowa. Pacyfistyczny dyrygent, który usadza nasze popędy do kąta. Z tego dyrygowania bierze się w życiu człowieka i współpraca, i moralność, i nawet empatia.

Metakognicja

I na koniec wisienka na torcie. To metakognicja, czyli myślenie o myśleniu. W pewnym sensie, słuchając tego podcastu, wzbijasz się na wyżyny możliwości swojego mózgu. Bo słuchając o tym, jak on działa, czyli jak ty działasz, myślisz o myśleniu. I pozwalają ci na to właśnie płaty przedczołowe.

W innych sytuacjach możesz myśleć o stanach emocjonalnych i myślach innych osób. Wystarczy, że oglądasz dobry serial. Kto zabił? Kogo zdradzi? Z kim wygra? To też nie lada wyzwanie. Natomiast myśląc o sobie, dokonujesz wglądu. Możesz dzięki temu ewaluować swoje poglądy. Możesz nawet zauważać błędy w swoim własnym rozumowaniu czy planowaniu. Jeśli to nie są te boskie umiejętności, to ja już nie wiem, o co jest.